روند غیر رسمی تصمیم گیری در سازمان تجارت جهانی

سازمان تجارت جهانی متهم ردیف اول در پرونده جهانی شدن است. اتهام: مشارکت در پیشبرد پروژه جهانی شدن بدون توجه به منافع کشورهای درحال توسعه.

بعضی منتقدان می گویند تقریبا تمام تصمیمات سازمان تجارت جهانی در جهت منافع کشورهای توسعه یافته و به ضرر کشورهای در حال توسعه است. گروه اخیر دائماً تلاش می کند تا جهت حرکت سازمان را تحت تاثیر قراردهد، اما نتیجه اغلب به زیان کشورهای در حال توسعه تمام شده است.

اما واقعیت این است که کشورهای درحال توسعه که شاکیان پرونده جهانی شدن هستند، خود اکثریت اعضای سازمان تجارت جهانی را تشکیل می دهند. درحقیقت در مقابل هر کشور توسعه یافته، چهار کشور در حال توسعه در سازمان عضویت دارد؛ یعنی اکثریت قاطع عددی با کشورهای درحال توسعه است. این اکثریت عددی در چارچوب سازمان تجارت جهانی به معنی داشتن اکثریت آراست. سیستم تصمیم گیری در سازمان تجارت جهانی یک سیستم دمکراتیک و مبتنی بر برابری اعضاست. این سیستم کاملا با روش رای گیری در بانک جهانی یا صندوق بین المللی پول متفاوت است. در بانک جهانی و صندوق بین المللی پول حق رای هر کشور به اندازه سهم آنها در این موسسات است و سهم آنها تابعی از حجم اقتصاد آنهاست: نتیجه اینکه اقتصادهای بزرگ دنیا مانند ایالات متحده امریکا، ژاپن و کشورهای اروپایی حاکمان بلامنازع صندوق بین المللی پول و بانک جهانی هستند. اما در سازمان تجارت جهانی وضعیت متفاوتی حاکم است: کوچکترین کشورهای درحال توسعه دقیقاً به اندازه پیشرفته ترین و ثروتمندترین کشورها حق رای دارند: هر کشور یک رای.

پس دلیل این همه سروصدا و اعتراض چیست؟ اگر کشورهای درحال توسعه با استفاده از اکثریت آرا کنترل سازمان تجارت جهانی را در دست دارند، چرا از روند حرکت و تصمیمات این سازمان خشنود نیستند؟ چرا سازمان تجارت جهانی در ردیف اول اتهام پیشبرد پروژه جهانی شدن به ضرر کشورهای در حال توسعه قرار گرفته است؟

Third World Network شبکه ای است متشکل از سازمانها و اشخاص مستقل که در زمینه های توسعه، روابط شمال-جنوب و کشورهای درحال توسعه فعالیت میکنند. TWN با ارائه تحلیلی کوتاه درمورد نحوه تصمیم گیری در سازمان تجارت جهانی سعی کرده به سوالات بالا پاسخ دهد:

در واقع  آنچه باعث شده کشورهای در حال توسعه نتوانند در تصمیم گیری ها و تصمیم سازیهای سازمان دخالت موثر داشته باشند روند غیر رسمی تصمیم گیری در سازمان تجارت جهانی است. تصمیمات سازمان در اکثر موارد باید با اکثریت آرا اتخاذ شود. اما واقعیت این است که اغلب تصمیمات باتفاق آرا یعنی با روش Consensus اخذ می شود. زمانی که پیشنهادی مورد بررسی قرار میگیرد، چنانچه مخالفتی ابراز نشود، پیشنهاد قبول شده تلقی میشود. چنانچه پیشنهاد با مخالفت روبرو شود، رای گیری می تواند نتیجه را مشخص کند.

پیشنهادهای مهم اغلب از طرف کشورهای توسعه یافته مطرح می شوند. معمولاً بعد از اینکه یک پیشنهاد مطرح شد، روند مذاکرات غیر رسمی در جمعهای مشورتی شروع می شود. بحثهای مشورتی اصولا با حضور چهار قطب اصلی اقتصادی یعنی ایالات متحده امریکا، ژاپن، کانادا و اتحادیه اروپا، صورت می گیرد. سوییس نیز بعنوان کشور میزبان اکثراً حاضر است. بعلاوه معمولا استرالیا یا نیوزلند نیز در بحث ها شرکت داده می شوند. از طرف دیگر از کشورهای در حال توسعه فقط پنج تا ده کشور در بحث های مشورتی شرکت داده می شوند. به این ترتیب اکثر کشورهای درحال توسعه از حضور در بحث ها محروم می شوند. نکته جالب توجه اینکه مذاکرات اصلی درمورد پیشنهادها در حقیقت در همین بحثهای مشورتی صورت میگیرد. به این ترتیب اکثر کشورهای درحال توسعه اساساً امکان شرکت و دخالت در مذاکرات را پیدا نمی کنند. همزمان کشورهای حامی پیشنهاد بعضاً با مذاکرات دو جانبه یا فشارهای اقتصادی و غیره سعی میکنند کشورهای بیشتری را متقاعد کنند. به این ترتیب زمانی که پیشنهاد برای تصمیم گیری در سازمان مطرح می شود، کشورهای درحال توسعه چاره ای جز این ندارند که یا با سکوت خود اجازه تصویب پیشنهاد باتفاق آرا را بدهند و یا با اعتراض خود، این ریسک را بپذیرند که خود را دو موضع ضعیفی بیابند و در نهایت با عواقب سیاسی و اقتصادی مخالفت خود مواجه شوند.

در حقیقت آنچه باعث اعتراض نسبت به روند تصمیم گیری سازمان تجارت جهانی شده، نه سیستم رسمی رای گیری آن بلکه سیستم غیر رسمی مذاکره و تصمیم گیری است؛ سیستمی غیر شفاف که با حذف بسیاری کشورهای درحال توسعه از مذاکرات جمعی عملاً به آنها امکان ابراز نظر دستجمعی نمی دهد. نتیجه این روند، با توجه به واقعیت های سیاسی و اقتصادی موجود، همواره به نفع کشورهای توسعه یافته خواهد بود.

Abstract: Why, in spite of their numerical majority in the WTO, developing countries are generally not satisfied with decisions made within the organization? The answer lies in the informal decision-making process within the WTO.  Indeed most of the developing countries are excluded from negotiations, and thus, they are unable to challenge a consensus when a proposal is presented in a formal meeting.